H επιδημία της παιδικής παχυσαρκίας προκαλεί σοβαρά σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και συνεπάγεται αυξημένο κίνδυνο ασθένειας και θανάτου νωρίς στην ενήλικη ζωή.

Κατά συνέπεια, η πρόληψη και η θεραπεία της παιδικής παχυσαρκίας αποτελεί προτεραιότητα για τη δημόσια υγεία. Ποιες είναι οι τρέχουσες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για τον σκοπό αυτό και ποια τα αποτελέσματά τους;

Θεωρητικά, η πρόληψη και η θεραπεία οποιασδήποτε αύξησης του σωματικού βάρους πάνω από το φυσιολογικό είναι εύκολο να επιτευχθούν. Εάν η ενέργεια που προσλαμβάνουμε με τις τροφές είναι μικρότερη από την ενέργεια που καταναλώνουμε, το βάρος μειώνεται. Εάν η ενέργεια που προσλαμβάνουμε είναι μεγαλύτερη από αυτή που καταναλώνουμε, το βάρος αυξάνεται. Εύκολο στη θεωρία, δύσκολο όμως στην πράξη, εν μέρει διότι:

η εξελικτική διαδικασία χιλιάδων ετών ευνόησε τη γενετική προδιάθεση για αποθήκευση λίπους σε καιρούς αφθονίας, ώστε να διασφαλίζεται η επιβίωση όταν δεν υπάρχει επάρκεια τροφής.·
στις αναπτυγμένες χώρες υπάρχει υπερβολική προσφορά ελκυστικών τροφών πλούσιων σε ενέργεια (αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες)·
δεν υπάρχει πλέον ανάγκη, ούτε ενθάρρυνση για κατανάλωση ενέργειας, ενώ αντίθετα οι περισσότεροι προτιμούν τις καθιστικές ψυχαγωγικές δραστηριότητες (αλλαγή στον τρόπο ζωής).
Μολονότι είναι ευρέως αποδεκτό ότι η πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας αποτελεί προτεραιότητα δημόσιας υγείας, δεν έχουμε κατανοήσει ακόμη πλήρως πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτό. Πρόσφατα διάφοροι ερευνητές άρχισαν να διεξάγουν αναλύσεις των τρεχουσών στρατηγικών πρόληψης και θεραπείας (βιβλιογραφικές πηγές 2-5). Τα περισσότερα από τα υπάρχοντα προγράμματα χρησιμοποιούν προσεγγίσεις που επικεντρώνονται είτε στο σχολείο είτε στην οικογένεια.

Τα προγράμματα που επικεντρώνονται στο σχολείοπροσανατολίζονται κυρίως στην πρόληψη και στοχεύουν το σύνολο των μαθητών σε επιλεγμένες τάξεις, προκειμένου να μη στιγματιστούν τα παχύσαρκα παιδιά. Αυτά τα προγράμματα δεν περιλαμβάνουν  μόνο πρωτοβουλίες που αφορούν αποκλειστικά την προαγωγή της υγείας ή αποκλειστικά τη σωματική δραστηριότητα, αλλά και πολύπτυχες παρεμβάσεις. Αυτές περιλαμβάνουν:

•  Προγράμματα εντός της τάξης για την ενθάρρυνση της υγιεινής διατροφής και περισσότερες αθλητικές δραστηριότητες, επίδειξη των αρχών σωστής διατροφής στην πράξη, μέσω της αλλαγής των σχολικών γευμάτων, ώστε να μειωθούν τα λιπαρά και να αυξηθεί η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, ανάληψη δράσης εντός των σχολείων, ώστε να αυξηθεί ο χρόνος που αφιερώνεται σε σωματικές δραστηριότητες στη διάρκεια της σχολικής ημέρας. Η επιτυχία αυτών των ενδοσχολικών πρωτοβουλιών, λόγω της ίδιας της φύσης τους, εξαρτάται από τον ενθουσιασμό των διδασκόντων, καθώς και από την κατάρτιση που αυτοί διαθέτουν σχετικά με τις αρχές και την πράξη της διατήρησης ενός υγιεινού τρόπου ζωής.
• Προγράμματα που επικεντρώνονται στην οικογένεια. Όπως είναι προφανές, τα εν λόγω προγράμματα δίνουν έμφαση στη μονάδα της οικογένειας, θεωρώντας ότι, εάν δεν ενθαρρυνθεί η οικογένεια στο σύνολό της να υιοθετήσει ένα πιο υγιεινό τρόπο ζωής, τα παιδιά είναι μάλλον απίθανο να διατηρήσουν τις όποιες καλές συνήθειες έχουν αποκτήσει. Στην πλειονότητα των σχετικών ερευνών ανατέθηκε, άμεσα ή έμμεσα, είτε σε επαγγελματίες υγείας είτε σε επαγγελματίες της κοινωνικής πρόνοιας να παράσχουν τα απαραίτητα ερεθίσματα και τις γνώσεις. Στόχος ήταν να τροποποιηθεί η συμπεριφορά όλης της οικογένειας, ώστε να εξακολουθήσει να τηρεί τους κανόνες του υγιεινού τρόπου ζωής και μετά το πέρας των εν λόγω προγραμμάτων.

Αμφότερες οι προσεγγίσεις, τόσο αυτές που επικεντρώνονται στο σχολείο όσο και αυτές που επικεντρώνονται στην οικογένεια, χρησιμοποιούν ιστορίες τρίτων ή άτομα-πρότυπα, με καλά αποτελέσματα.

Η πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι τρέχουσες προσεγγίσεις

Μέχρι σήμερα, τα περισσότερα προγράμματα παρέμβασης που επικεντρώνονται στο σχολείο δεν πέτυχαν να μειώσουν τη συχνότητα εμφάνισης (επιπολασμό) της παχυσαρκίας. Σε ορισμένες από τις έρευνες, όπου η θεραπεία  έγινε στο επίπεδο της οικογένειας, παρατηρήθηκαν θετικές αλλαγές όσον αφορά τη μακροπρόθεσμη απώλεια βάρους, αλλά μόνο σε άτομα με ισχυρό εσωτερικό κίνητρο. Μια πιθανή εξήγηση της δυσκολίας της μακροπρόθεσμης απώλειας βάρους είναι ότι οι διατροφικές συστάσεις και οι συστάσεις περί σωματικής δραστηριότητας που επιλέγονται τόσο στα οικογενειακά όσο και στα σχολικά προγράμματα δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Μια άλλη πιθανή εξήγηση είναι ότι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες (π.χ. αύξηση των καθιστικών ενασχολήσεων, όπως η τηλεόραση, τα βιντεοπαιχνίδια, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, η απουσία αστικού και προαστικού χώρου που να προσφέρεται για σωματική δραστηριότητα, όπως πεζοδρόμια και ποδηλατόδρομοι, η συχνότερη κατανάλωση φαγητού εκτός σπιτιού και οι μεγαλύτερες μερίδες) γέρνουν σημαντικά τη ζυγαριά προς τη μεριά της αύξησης του βάρους.

Έχει νόημα η συνέχιση ερευνών αυτού του είδους;

Η απάντηση στην ερώτηση αυτή είναι ένα ηχηρό «ΝΑΙ». Αξίζει επίσης να διερευνηθεί περαιτέρω ο συνδυασμός της οικογενειακής και της σχολικής παρέμβασης μέσω μια πιο πολύπτυχης προσέγγισης του υγιεινού τρόπου ζωής. Αν μη τι άλλο, πρέπει να γίνουν περισσότερες επιστημονικά τεκμηριωμένες δοκιμές.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Eufic-site: EU Initiatives – HELENA / IDEFICS
Prentice AM, Jebb SA. Obesity in Britain: gluttony or sloth. Brit med J. 311: 437-439,1995.
Summerbell C, Kelly, S & Campbell K. The prevention and treatment of childhood obesity. Effective Health Care Volume 7: Number 6, 2002.
Ebbeling CB, Pawlak DB, Ludwig DS (2002). Childhood obesity: public-health crisis, common sense cure. Lancet, 360: 473-82.
Müller MJ, Asbeck I, Mast M, Langnäse K, Grund A. 2001. Prevention of obesity – more than an intention. Concept and first results of the Kiel Obesity Prevention Study (KOPS). International Journal of Obesity Volume 25, Supplement 1:S66-S74.
Campbell K, Waters E, O’Meara S, Kelly S, Summerbell C. 2001. Interventions for preventing obesity in children. Cochrane Database Systematic Reviews (3): CD001871.

Source: eufic.org